Zelfleiderschap: In beweging komen.

‘Aan zelfkennis heb je helemaal niks… Tenzij je er iets mee doet.’

Mijn vorige blog ging over natuurlijk belonende doelen stellen en de zelfkennis die je daarvoor nodig hebt. Het is dus logisch dat we in trainingen en coaching veel aandacht aan besteden aan het ontwikkelen van zelfinzicht, maar als je er niets mee doet blijft dat toch zinloos. En dat ‘er iets mee doen’ krijgt in mijn ogen vaak wat weinig aandacht.

Bij deze wil ik dus een aantal inzichten delen die helpen in het stellen van goede doelen en werken daar aan, want goede doelen stellen klinkt een stuk simpeler dan het is. Ik baseer me hierbij vooral op een combinatie van (uiteraard) zelfleiderschap (Neck, Houghton, & Manz, 2025) en doeltheorie (Locke & Latham, 2002).

Wat we allemaal wel kennis is SMART. Dat vormt zeker een goede basis, maar het gaat een stuk verder. Al met al moeten doel aan de volgende zaken voldoen:

·         Hogere orde doel gekoppeld aan lagere orde doelen

·         Duidelijk en specifiek

·         Ambitieus en haalbaar

·         Het is duidelijk welk gedrag er bij hoort

·         Positief geformuleerd

·         Strategie voor zelfbeloning (of -bestraffing)

·         Strategie voor zelfobservatie

·         Strategie voor zelfherinnering

Hieronder werk ik ze voor je uit aan de hand van twee doelen uit mijn eigen ervaring, één praktisch, de ander wat abstracter.

Hogere orde doel onderverdeeld in lagere orde (sub)doelen.

Een effectief doel bestaat uit een hogere orde doel en lagere orde (sub-)doelen. Een hogere orde doel is ambitieus en inspirerend voor de langere termijn. Dit draagt bij aan je eigen inspiratie en motivatie maar biedt nog niet zo veel concrete handvatten om mee aan de slag te gaan. Dat is waar de lagere orde doelen om de hoek komen, deze zijn bedoeld om het hogere orde doel haalbaar te maken. Wil je bijvoorbeeld een marathon lopen (hogere orde doel) dan ga je dat niet morgen proberen. Wat je wel gaat doen is bijvoorbeeld 5 km hardlopen, of 1 of 10 afhankelijk van je startniveau. Via een trainingsschema bouwt dit dan op naar 36 een paar weken voor de marathon en dan lukt die 42,195 op de wedstrijddag ook. Met doelen omtrent gedrag en communicatie is dit ingewikkelder maar het werkt precies hetzelfde. Wil je bijvoorbeeld een excellente coach worden dan ben je ook niet in staat om morgen een heel taai gesprek tot een fantastisch einde te brengen. Wat je wel morgen kan doen is je luistervaardigheden oefenen met een collega die over het weekend vertelt bij de koffieautomaat. Belangrijk om te onthouden is dat subdoelen niet klein genoeg kunnen zijn, in ieder geval zo klein dat je de eerste stap morgen kan zetten.

Duidelijk en specifiek

Een effectief doel is daarnaast duidelijk en specifiek (SMART). Dus niet een marathon, maar die van Rotterdam op 12 april 2026 (ga ik niet doen hoor 😉). Niet een excellente coach maar een NOBCO senior practitioner certificering aanvragen voor 1 december 2026 (deze wel 😉).

Ambitieus én haalbaar

Zowel je hogere orde als lagere orde doelen moeten ambitieus zijn, en tegelijk haalbaar. Een doel dat niet ambitieus is inspireert niet, evenmin doet een ogenschijnlijk onhaalbaar doel dat. Als je al regelmatig 5km hardloopt dan is 7km haalbaar maar ambitieus. Als je dit doet dan lukt het je hoogstwaarschijnlijk maar het geeft ook een gevoel van trots omdat het verder is dan je tot nu toe deed.

Duidelijk welk gedrag er bij hoort

Het moet duidelijk zijn welk gedrag er bij het behalen van je doel hoort. Bij het hardlopen is het makkelijk (trainen, goed slapen, gezond eten, tijd vrijmaken). Bij gedragsdoelen is dit soms lastiger. Wil je een excellente coach worden dan hoort daar bijvoorbeeld bij om regelmatig te reflecteren op je eigen gedrag en gespreksvaardigheden, je wil oefenen met vragen stellen, stiltes laten vallen, uitdagen, minder adviseren etc.

Positief geformuleerd

Een doel moet als laatste positief geformuleerd zijn, dus in de vorm van iets wat je wel wil of

meer wil. Ter illustratie, denk voor de grap even niet aan een roze olifant…

Lukt niet hè? Of misschien wel maar dan heb je waarschijnlijk gedacht aan een groene olifant of iets totaal anders. Zo werkt het met leerdoelen ook, als je denkt aan wat je niet wil dan ben je met je gedachten daarbij in plaats van bij wat je wel wil. Je wil dus wel gaan trainen, in plaats van niet op de bank hangen. Of je wil vragen stellen en stiltes laten vallen, in plaats van minder advies geven.

Als je al deze dingen doet heb je een effectief doel geformuleerd. Het is heel verstandig om deze zaken allemaal goed op te schrijven. Nu komt de fase van streven naar je doel, het proberen te behalen dus. Ook hier zijn een aantal effectieve strategieën.

Zelfbeloning en zelfbestraffing

Als je een (sub)doel hebt kun je jezelf belonen voor het werken aan of behalen ervan, of jezelf bestraffen wanneer dat niet lukt. Beide zijn op zich effectief, maar van jezelf bestraffen word je niet gelukkig. Dat kun je dus beter niet doen. Zelfbestraffing is bijvoorbeeld langer doorwerken, negatief tegen jezelf praten of jezelf leuke dingen ontzeggen.

Zelfbeloning werkt beter dus het is verstandig om na te denken over hoe je dit wil doen. Je kan dan denken aan jezelf even ‘vrij’ geven als je hard gewerkt hebt, bijvoorbeeld een rondje wandelen, even in de zon zitten of zo. Iets lekkers eten of drinken kan bijvoorbeeld ook, al kun je dit beter niet te vaak doen, want dat heeft andere nadelen 😉. Zelfbeloning werkt het beste als je het klein houdt, kleine beloningen voor kleine stappen en zo kort mogelijk na het zetten van die stap. Een grote beloning koppelen aan je hoofddoel is natuurlijk ook niet verkeerd, bijvoorbeeld een leuke vakantie als je een studie hebt afgerond.

Zelfobservatie

Als je een doel hebt is het belangrijk om in de gaten te houden of je er daadwerkelijk naar toe aan het bewegen bent. Dit is weer zo een voorbeeld wat met praktische doelen zoals de marathon goed te doen is, je ziet immers aan je conditie en je trainingsschema of je op pad bent. Dit ontbreekt vaak bij gedragsdoelen waardoor deze moeilijker worden om te behalen. Ook hierbij is het dus belangrijk om na te denken over hoe je gaat zien dat je je doel behaalt of niet. Als ik een excellente coach wil worden en dat lukt steeds beter dan zal ik bijvoorbeeld prettigere gesprekken hebben en positieve feedback krijgen. Om echt goed beeld te krijgen is het bij dit soort doelen vaak nodig om eerlijke feedback te krijgen uit je omgeving. Bedenk dus wie jou deze feedback zou kunnen geven en daar ook eerlijk in durft te zijn. Aan jou uiteraard om daar ook voor open te staan.

Zelfherinnering

De laatste stap is wat we ‘zelfherinnering’ noemen. Hiermee bedoel ik het aanbrengen van herinneringen in je omgeving, maar ook het creëren van een prettige omgeving om aan je doelen te werken. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan een briefje onder je monitor of je sportkleding ’s morgens alvast klaarleggen als je ’s avonds wil gaan sporten. Een prettige omgeving kun je creëren door bijvoorbeeld rust en ruimte te creëren of een mooie werkplek te maken om aan een studie te werken.

Leuk Wilko, maar wat moet ik hier nou mee?

Ik hoop vooral dat je er wat aan hebt in het stellen van je eigen doelen en daaraan werken. Dit onderdeel van zelfleiderschap is iets wat iedereen kan ontwikkelen. Als je het vaker doet word je er beter in en uiteindelijk wordt het een gewoonte. Op dat moment gaat het helemaal helpen om betere doelen te stellen en ze te behalen. En voor alle collega trainers: laat het stellen van doelen op deze manier als rode draad door je trainingen heen lopen. Dan leer je deelnemers niet alleen alles waar ze voor komen, maar versterk je ook zelfleiderschap, en dat leidt er dan weer toe dat men meer doet met hetgeen in de training wordt geleerd.

Locke, E., & Latham, G. (2002, September). Building a practically useful theory of goal setting and task motivation. American Psychologist, pp. 705-717.

Neck, C., Houghton, J., & Manz, C. (2025). Self-leadership: the definitive guide to personal excellence (third edition). Thousand Oaks, California: Sage publishing.